i
Llamado. Número especial “Políticas públicas comparadas: innovación y desafíos en un contexto global tensionado”
Se reciben trabajos en español e inglés hasta el 30 de octubre de 2025 para ser publicados el 30 de abril 2026 en el número 11 de la revista. Ver más
Call for Papers. Special Number “Comparative Public Policies: Innovation and Challenges in a Global Context Under Strain”
Submissions in Spanish and English are accepted until October 30, 2025, for publication in Issue 11 of the journal on April 30, 2026. Read more
La Educación Popular en los Países Bajos: la politización del desarrollo comunitario como estrategia frente a la gobernanza neoliberal
Autores/as
-
Mellouki Cadat-Lampe
Movisie
https://orcid.org/0000-0001-6761-3176
Descargar
Resumen
Este artículo examina los retos contemporáneos a los que se enfrenta el trabajo social en los Países Bajos desde la perspectiva de un siglo de desarrollo comunitario neerlandés (1925-2025). Una cuestión clave es el actual discurso neoliberal de la «autosuficiencia», que individualiza los problemas colectivos y despolitiza el trabajo social. Nuestra tesis es que la politización del desarrollo comunitario, arraigada en la pedagogía freireana de Chile, ofrece nuevas respuestas. El desarrollo comunitario en los Países Bajos se está reposicionando como una fuente de empoderamiento en lugar de un instrumento de austeridad. Las prácticas contemporáneas formulan respuestas a los problemas sociales. El enfoque está pasando de la autosuficiencia individual a la viabilidad institucional. Abordar estas cuestiones exige que el Gobierno, el mercado y las organizaciones sociales desempeñen su papel en la reproducción o la superación de la desigualdad. Integra la lucha contra la discriminación y el racismo. Este movimiento hacia un trabajo social politizado conecta los problemas personales y las cuestiones públicas. Ya no se trata de activar a los ciudadanos vulnerables, sino de movilizar el poder colectivo de los ciudadanos en situaciones vulnerables. La reevaluación de las lecciones aprendidas por los Países Bajos en la década de 1970 del trabajo social chileno desempeña un papel importante. Esbozamos el recorrido histórico y transnacional de las ideas del trabajo social entre Chile y los Países Bajos. La Educación Popular desarrollada por Paulo Freire en Chile en el contexto de la reforma agraria chilena se llevó a los Países Bajos como «aprendizaje ejemplar». Su pedagogía crítica de los «oprimidos» ha tenido un impacto duradero en el trabajo social neerlandés. La base social no es una red de seguridad preventiva, sino un espacio para la concienciación, la organización colectiva y la redistribución de los recursos. Las prácticas combinan los principios freireanos —codificación, diálogo, praxis— con análisis interseccionales. Se emplean metodologías como la investigación-acción participativa, el desarrollo comunitario basado en los activos, la construcción de la riqueza comunitaria y la democracia deliberativa. La construcción de la comunidad es una vía estratégica para la resiliencia colectiva, en la que la participación de los residentes es fundamental para romper la desigualdad.Referencias
Bibliographic references
Author references
Author. (2017). Persoonlijke lessen van Paulo Freire in Chili. Movisie
Author. (2018a). Popular Education: training community workers Tilburg en Rotterdam. Movisie.
Author. (2018b). Aansluiten is niet genoeg: van de sociale basis. Movisie.
Author, & Co-author. (2018c). Persoonlijke lessen van Paulo Freire in Chili. Movisie.
Author, & Co-authors. (2018). Ervaringskennis in beleid: Zo benut u optimaal ervaringskennis en deskundigheid. Movisie.
Author. (2018d, n.d.). Lou y Ernesto Repetur sobre Paulo Freire. Movisie
Author. (2020). Oud Crooswijk op een kruispunt. Een Rotterdamse wijk op zoek naar haar “wij”. Wij in de Wijk – deel 2. Movisie.
Other references (alphabetical)
Alvarez Osses, I. (2025). El surgimiento de las visitadoras sociales en Chile 1925-1940: Memoria histórica de ideología y utopía. Propuestas Críticas en Trabajo Social-Critical, 5(9). DOI: 10.5354/2735-6620.2025.76508
Autoriteit Persoonsgegevens. (2020). Werkwijze Belastingdienst in strijd met de wet en discriminerend. Autoriteit Persoonsgegevens.
Bermúdez Peña, C. (2025). Systematisation of experiences in Social Work: Practice and knowledge construction from a historical perspective. Propuestas Críticas en Trabajo Social-Critical, 5(9). DOI: 10.5354/2735-6620.2025.77004
Bermúdez Peña, C. (2021). Contribuciones del pensamiento y la acción de Paulo Freire al trabajo social latinoamericano: Algunas consideraciones. Pedagogía y Saberes, 56. DOI: 10.17227/pys.num56-13118
Boal, A. (2019, 1974). Theatre of the Oppressed (new ed.) London: Pluto Press.
Boal, A. (1998). Legislative theatre: Using performance to make politics. Routledge.
Boumans, J. (2012). Naar het hart van empowerment. Deel 1: Een onderzoek naar de grondslagen van empowerment van kwetsbare groepen. Movisie/Trimbos.
Boumans, J. (2015). Naar het hart van empowerment. Deel 2: Over de vraag wat werkt. Movisie/Trimbos.
Brakel, M. van den, Gidding, K., Lok, R., Otten, F., Vandewal, E., Bos, J., Warnaar, M., Wieman, G., Goderis, B., & Muns, S. (2024). De nieuwe methode om armoede in Nederland te meten. Verantwoording en toelichting. CBS, Nibud en Sociaal en Cultureel Planbureau.
Brörmann, N. (2010, maart). Methodebeschrijving ABCD. Movisie.
Britt, A., van den Bosch, A., Verwaijen, G., Glijn, R., & van den Berg, K. (2024, september 11). De sociale basis versterken, investeren in de toekomst | Movisie.
Butter, E. (2023, februari 25). ‘Nederlanders’, ‘buitenlanders’, ‘allochtonen’. De cijfers. Republiek Allochtonië.
Sociaal en Cultureel Planbureau. (2025, maart 4). Burgerperspectieven 2025 | Bericht 1. Den Haag: SCP.
Centraal Bureau voor de Statistiek. (2025, juli 31). Vertrouwen in mensen, recht en politiek; Europese vergelijking [Webpagina]. Centraal Bureau voor de Statistiek. https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/80518ned
Centraal Bureau voor de Statistiek. (8 april 2025). Barometer Culturele Diversiteit Gemeente Amsterdam, november 2024 [Webpagina].
Centre for Local Economic Strategies. (2019). Community Wealth Building 2019: Theory, practice and next steps.
Corella, F. E. (2012). Fundación de la primera unidad académica de trabajo social en el mundo: Su contexto emergente en los países bajos (siglo xix). Revista Reflexiones, 91(2). https://archivo.revistas.ucr.ac.cr/index.php/reflexiones/article/view/1516
Cordemans, L. (1927). Organización general de la Escuela de Servicio Social de Santiago. Servicio Social: Publicación trimestral de la Escuela de Servicio Social de la Junta de Beneficencia de Santiago, 1(3–4), 111–120. https://www.memoriachilena.gob.cl/archivos2/pdfs/mc0023755.pdf
Crul, M. R. J., Scholten, P., & Laar, P. van. (2019). Coming to Terms with Superdiversity: The case of Rotterdam. Springer Open. DOI: 10.1007/978-3-319-96041-8
Duyvendak, J. W. (2012). De opbouwwerker als architect van de publieke sfeer. Journal of Social Intervention, 21(2), 5–20.
Engbersen, R., Verweij, S., Kamp, J. van der, Nourozi, S., Panhuijzen, B., & Pelt, M. van (2021). De terugkeer van de samenlevingsopbouw. Achtergronden, praktijkervaringen en toekomstagenda (A. van den Berg, Red.). Movisie.
Essed, P. (2020). Racismekennis (M. B. G. Gircour, Vert.; Tweede druk). van Gennep; MCL.
Essed, P. (2008). Everyday Racism. In D. T. Goldberg & J. Solomos (Red.), A Companion to Racial and Ethnic Studies (1ste dr., pp. 202-216). Wiley.
DOI: 10.1111/b.9780631206163.2002.00020.x
Felten, H. (21 juli 2025). Leer studenten in zorg, sociaal werk en onderwijs over discriminatie. Sociale Vraagstukken. https://www.socialevraagstukken.nl/leer-studenten-in-zorg-sociaal-werk-en-onderwijs-over-discriminatie/
Felten, H., & Asante, A. (maart 2022). Institutioneel racisme aanpakken: Waar begin je? Movisie. https://www.movisie.nl/artikel/institutioneel-racisme-aanpakken-waar-begin-je
Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York: Continuum.
Freire, P. (1972). Pedagogie van de onderdrukten. Baarn: In den Toren/Anthos.
Gemeente Amsterdam. (2022). Integrale monitor inclusie & diversiteit 2022.
Gemeente Amsterdam. (2021, januari 30). Factsheet Barometer Culturele Diversiteit 2020. openresearch.amsterdam.
https://openresearch.amsterdam/nl/page/73945/factsheet-barometer-culturele-diversiteit-2020
Gurp, S. van, & Matthijssen, R. (2020). Agenda Delfshaven 2020. Legislatief theater over lokaal jeugdbeleid Formaat.
Hameleers, M., Van Der Meer, T. G. L. A., & Boumans, J. W. (2023). They are all against us! The effects of populist blame attributions to political, corporate, and scientific elites. Communications: The European Journal of Communication Research, 48(4), 588-607.
DOI: 10.1515/commun-2021-0105
Hogeschool Utrecht (24 juli 2025). ETHOS-telling 2024: Veel verborgen dakloosheid onder vrouwen en kinderen. Hogeschool Utrecht.
Jeugdautoriteit. (2023). De Stand van de Jeugdzorg 2023. Jeugdautoriteit. https://www.jeugdautoriteit.nl/publicaties/de-stand-van-de-jeugdzorg-2023
Kaulingfreks, F. (2023). Movisie Participatielezing 2023: “Geen participatie maar ruimte voor eigenwijsheid”.
Klerk, M. de, Eggink, E., van Echtelt, P., & Kromhout, M. (met van den Berg, E.). (2022). Uitdagingen in het sociaal domein. Sociaal en Cultureel Planbureau. https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2022/03/15/uitdagingen-in-het-sociaal-domein
Klinenberg, E. (2020). Palaces for the people: How to build a more equal and united society. Vintage Books.
Korol, L., Fietzer, A. W., Bevelander, P., & Pasichnyk, I. (2023). Are Immigrants Scapegoats? The Reciprocal Relationships Between Subjective Well-Being, Political Distrust, and Anti-immigrant Attitudes in Young Adulthood. Psychological Reports, 126(3), 1392-1415.
DOI: 10.1177/00332941211065951
Kromhout, M., van Echtelt, P., & Feijten, P. (2020). Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid. Sociaal en Cultureel Planbureau https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/11/16/sociaal-domein-op-koers
Kudrnáč, A., Eger, M. A., & Hjerm, M. (2024). Scapegoating Immigrants in Times of Personal and Collective Crises: Results from a Czech Panel Study. International Migration Review, 58(2), 573-592. DOI: 10.1177/01979183231177971
Lans, J. van der (2021). Canon Samenlevingsopbouw. Canon Sociaal Werk. https://www.canonsociaalwerk.eu/nl/details.php?cps=54
Midgley, J. (2025). Celebrating a century of international social work: Issues and Debates. Propuestas Críticas en Trabajo Social-Critical, 5(9), 8-16.
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2023). Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/gezondheid-en-preventie/gezond-en-actief-leven-akkoord
Movisie. (2021). De terugkeer van de samenlevingsopbouw.
Nationaal Programma Samen Nieuw-West. (2024, Oktober). Community Wealth Building programma. Actieplan 2024-2025. Gemeente Amsterdam.
Opdebeeck, L., & Bevers, K. (2014). Een scène schoppen: Theorie en praktijk van het participatief drama. Formaat.
Opdebeeck, L., & Matthijssen, R. (2013). De mens in de hoofdrol handleiding participatief drama. Formaat.
Pronk, J., Ketel, J., & Liefhebber, S. (2023). De stand van administratie- en regeldruk in het sociaal werk. Movisie.
Raad voor het openbaar bestuur. (2017). Democratie is méér dan politiek alleen. Burgers aan het roer in hun leefwereld. Raad voor het openbaar bestuur. https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/2017/06/28/democratie-is-meer-dan-politiek-alleen
Regenmortel, T. van (2008). Zwanger van empowerment: Een uitdagend kader voor sociale inclusie en moderne zorg[oratie]. Fontys Hogeschool.
Scherpenzeel, R., & Knegt, T. (oktober 2023). Wat is de sociale basis precies? Movisie.
Sieckelinck, S., Kaulingfreks, F., & Poel, R. van der. (maart 2024). Jongeren in Rotterdam spelen bij Formaat met identiteit: ‘Via theater kunnen we praten.’ NIVOZ.
Sieckelinck, S., & Kaulingfreks, F. (met Winter, M. de). (2022). Speelruimte voor identiteit: Samenwerken aan veerkrachtige identiteitsvorming van jongeren. Amsterdam University Press.
Sociaal en Cultureel Planbureau. (2020). Sociaal domein op koers? https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/07/09/sociaal-domein-op-koers
Spolander, G., Engelbrecht, L., & Pullen Sansfaçon, A. (2016). Social work and macro-economic neoliberalism: Beyond the social justice rhetoric. European Journal of Social Work, 19(5), 634-649. DOI: 10.1080/13691457.2015.1066761
Stadsdeel Nieuw West. (2024). Buurtbudgetten 2024. Gemeente Amsterdam.
Stichting Formaat. (Juli 2014). Participatief Drama. Interventiebeschrijving. Movisie. https://www.movisie.nl/praktijkvoorbeeld/participatief-drama
Tweede Kamer der Staten-Generaal. (2020). Ongekend onrecht: Eindverslag. https://www.tweedekamer.nl/nieuws/kamernieuws/parlementaire-ondervragingscommissie-kinderopvangtoeslag-presenteert-eindverslag
Vereniging van Nederlandse Gemeenten. (2023). Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA): wat betekent dit voor uw gemeente?
Vertovec, S. (2007). Super-diversity and its implications. Ethnic and Racial Studies: ‘New Directions in the Anthropology of Migration and Multiculturalism’, 30(6), 1024-1054.
DOI: 10.1080/01419870701599465
Wekker, G. (2016). White innocence: Paradoxes of colonialism and race. Duke University Press. DOI: 10.1215/9780822374565
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2017). Weten is nog geen doen: Een realistisch perspectief op redzaamheid. Wrr.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. (2005). Vertrouwen in de buurt. Wrr
Ziller, C., & Spörlein, C. (2020). Residential Segregation and Social Trust of Immigrants and Natives: Evidence From the Netherlands. Frontiers in Sociology, 5, 45.
DOI: 10.3389/fsoc.2020.00045
